پایداری و جایگاه معماری طبیعت گرا
یکی از روش های توسعه پایدار، استفاده از تکنیک هایی است که از میلیون ها سال قبل توسط طبیعت به کار گرفته و بهینه شده است. تقلید آگاهانه از طبیعت به عنوان یکی از راه حل های موجود در طبیعت، به معنای دستیابی به یک بانک اطلاعاتی از راه حل های موفق است که راه گشای مشکلات پیش روی انسان امروز و نیازهای آن است. طبیعت همواره ساده ترین و بهترین روش را در پاسخگویی به احتیاجات خود را ارائه می دهد. نسبت میان انسان و طبیعت حکایت غریبی است، در طول تاریخ زندگی انسان بر روی کره زمین، تغییرات زیادی در نحوه نگرش و دیدگاه انسان به طبیعت و به دنبال آن، نوع ارتباط و واکنش وی با طبیعت رخ داده است، اما همواره پرسش از طبیعت و نحوه پاسخ دهی آن به نیازهایش، انسان را قادر ساخته تا در برابر مسائل مشابه در زندگی روزمره، بهینه ترین جواب را در دسترس داشته باشد. (قارونی اصفهانی، فاطمه، معماری بایونیک طراحی طبیعت، چاپ پرهام، 1394)
انسان همواره با طبیعت در ارتباط است و با دست کاری طبیعت سعی داشته که به گونه ای بهینه طبیعت را در خدمت خود در آورد. این نوع همزیستی به خوبی و در طول تاریخ بشر دیده می شود. به عبارتی دیگر بشر از زمانی که سرپناه مسکن و محیط زیست ساخت و مورد بهره برداری قرار داد همیشه به عوامل موجود در طبیعت توجه داشته است و طبیعت را به عنوان یک طرف مهم و اساسی در نقشه ها و طرح هایش مورد استفاده قرار داده است. همزیستی میان انسان و طبیعت در تمدن اسلامی نیز وجود داشته است. (یزدانی، سارا، دیسفانی، یداله احمدی، طراحی فرهنگسرای انسان و طبیعت با رویکرد طبیعت گرایی، 1392)
2-3-11- تعریف معماری طبیعت گرا:
معماری طبیعت گرا سعی دارد به طبیعت احترام گذاشته و تا حد امکان از تخریب طبیعت جلوگیری کند. در این معماری کمترین آسیب به طبیعت وارد می شود تا شکل طبیعی آن از بین نرود. در معماری طبیعت گرا، بنا خود را با شرایط اقلیمی منطقه تطبیق می دهد و ارتباط متقابلی با آن بر قرار می کند. به گفته ریچارد راجرز: « ساختمان ها مانند پرندگان هستند که در زمستان پرهای خود را پوش می دهند و خود را با شرایط جدید محیط وفق می دهند و براساس آن سوخت و سازشان را تنظیم می کنند». (والس، ویلا، نمادی از معماری پایدار، مجله تخصصی معمار، 1392 ، شماره 83، صفحه 112).
انواع معماری طبیعت گرا
الف) معماری ارگانیک:
معماری ارگانیک، اندام وار یا بیومورفیسم یک فلسفه در معماری است که به ترویج هماهنگی بین عادت های انسانی و طبیعت می پردازد. این اتفاق به صورتی شکل می گیرد که طراحی چنان هماهنگی و ارتباطی با محیط خود داشته باشد که ساختمان، مبلمان و محیط بخشی از یک ترکیب متحد و مرتبط در سبک ارگانیک بیشتر از فرم و رنگ عناصر موجود در طبیعت استفاده می شود (قبادیان، وحید، مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب، 1382).
ب) معماری بیونیک:
پس از جنگ جهانی دوم و آغاز دهه شصت قرن بیستم، تبادل علمی بین گرایش های علوم طبیعی و فنی رونق گرفت. در جریان همایشی در اوهایو که نیروی هوایی آمریکا در سال 1960 برگزار کرد، برای اولین بار واژه ای بنام بیونیک از ترکیب دو لغت بیولوژی و تکنیک به معنای زیستار شناختی یا بکارگیری اندام های ساختگی طبیعت که توسط دانشمند آمریکایی جک ای استیل بیان شد (علایی، علی، فیض آقا، نسیم، الگوبرداری ازطبیعت درطراحی بناها بارویکردی به معماری پایدار نگاهی به ارتباط میان طبیعت و معماری درمعماری بومی ایران، 1392).
ج) معماری اکوتک:
بیان و ابراز دستاوردهای علمی و فنی، همواره از وظایف معماری مدرن بوده است. مدرنیست های اولیه نظیر لوکوربوزیه و گروپیوس فن آوری را ابزاری جهت تغییر می دانستند، به همین دلیل انسان آن را در معماری از آن خود کرد و آن را مورد ستایش قرار داد.
تولید فرآیندهای صنعتی منطقی به صورت ساخت و سازهای ساختمانی، منجر به محیط های خنثی، انعطاف پذیر و بی مصرف شده و در کل به صورت سبکی پیچیده و مبهم درآمده است. خوشبختانه حساسیت در برابر چنین وضعیتی، روابط گسترده از جمله ساخت مکان، تفاهم اجتماعی، مصرف انرژی، شهرسازی و آگاهی زیست محیطی را به وجود آورده به طوری که امروزه اکوتک را در برابر های تک قرار داده است. (ایزدی، زهرا، بررسی معماری اکوتک، 1380، فصلنامه معماری ایران، دوره دوم، شماره 5)
اصول اولیه معماری طبیعت گرا
این اصول از منظر دو فصل زمستان و تابستان مورد ارزیابی قرار می گیرد:
- زمستان
1- افزایش کسب حرارت، به معنی بهره بردن از تابش و حرارت خورشید. 2- جلوگیری از اتلاف حرارت، به معنی کاهش هدایت حرارتی، کاهش جریان هوای خارج و نفوذ آن به داخل.
- تابستان
1- جلوگیری از کسب حرارت به معنی کاهش نفوذ تابش و حرارت خورشید. 2- افزایش اتلاف حرارت، به معنی استفاده از برودت زمین، تهویه هوا، برودت تابشی و تبخیری.
2-3-13-1- ایده های طراحی معماری طبیعت گرا
* استفاده از بادشکنها مناسب فصل زمستان
1- استفاده از شکل زمین، ساختمانهای مجاور و گیاهان برای حفاظت در برابر باد زمستانی. 2- شکل و نحوه قرارگیری ساختمان به منظورکاهش تلاطم باد.
* استفاده از دیوارها و پنجره های آفتابی مناسب فصل زمستان
1- ازدیاد انعکاس زمین و سطح بیرون از پنجره های مقابل آفتاب زمستانی. 2- شکل و نحوه قرارگیری ساختمان به منظور افزایش میزان استفاده از خورشید. 3- استفاده از دیوارهای خورشیدی و کالکتورهای روی بام بر روی سطوح رو به جنوب.
4- استفاده از مواد با ظرفیت حرارتی بالا جهت ذخیره حرارت خورشید.
5- افزایش پنجره های رو به جنوب. 6- تعبیه سطوح منعکس کننده بیرون پنجره برای افزایش انعکاس در زمستان.
7- استفاده از پنجره سقفی جهت جذب انرژی خورشید.
* ایجاد پوسته حرارتی مناسب فصل زمستان
1- کاهش سطوح خارجی دیوار و بام (نسبت سطح خارجی به حجم محصور). 2- استفاده از فضای زیر بام شیبدار به عنوان فضای حایل بین هوای داخل و خارج. 3- استفاده از زیر زمین یا فضای گربه رو به عنوان منطقه حایل بین فضای داخل و زیر زمین. 4- استفاده مجدد از حرارت بنا بوسیله کاناالهای عمودی هوا. 5- قرار دادن منابع حرارتی در مرکز ساختمان. 6- استفاده از هشتی یا دیوار در قسمت ورودی ساختمان. 7- طراحی فضاهای ثانویه مانند انبار تاسیسات و گاراژ به عنوان فضای حائل. 8- تقسیم فضا به دو قسمت فضای گرم و سرد. 9- استفاده از عایق حرارتی در پوسته ساختمان جهت مقاومت در برابر جریان حرارتی. 10- نصب عایق رطوبتی جهت کنترل انتقال رطوبت.
11- دقت در جزئیات اجرایی ساختمان برای کم کردن نفوذ هوا از خارج به داخل و بلعکس. 12- انتخاب مصالح با ظرفیت حرارتی بالا برای کنترل جریان حرارتی در پوشش ساختمان. 13- در نظر گرفتن عایق برای پنجره ها. 14- به حداقل رساندن بازشوها در جهات شمالی، شرقی و غربی. 15- طراحی جزئیات درب ها و بنجره ها برای ممانعت از ورود یا خروج ناخواسته هوا.